Hệ thống chính trị của Việt Nam trong tương lai sẽ như thế nào? (Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên) (Phần 1)
Nghĩa thứ nhất là ổn định
dân sự, nghĩa là ổn định trong cuộc sống của mỗi công dân, là đảm bảo không bị
bắt bớ, tịch thu tài sản, cấm kinh doanh, không là nạn nhân của những thay đổi
luật pháp đột ngột và thường xuyên, hay những quyết định tùy tiện của chính quyền.
Ổn định này rất cần thiết cho phát triển kinh tế, vì có như thế người dân mới
có thể yên trí để tiên liệu và hoạch định sinh hoạt của mình. Ổn định này đòi hỏi
dân chủ, nhân quyền và nhà nước pháp trị.
Việc chọn lựa một chế độ
chính trị không thể là một chọn lựa thuần túy lý thuyết, càng không thể là sự
sao chép một khuôn mẫu sẵn có đã thành công tại một quốc gia khác, dù chúng ta
trân trọng tới đâu kinh nghiệm của các dân tộc trong cuộc hành trình tới dân chủ
và phồn vinh.
Chúng ta chọn lựa một chế
độ chính trị, đồng thời một hiến pháp, đáp ứng những yêu cầu cơ bản của đất nước:
- xây dựng dân chủ một
cách thành thực và không thể đảo ngược để hội nhập một cách quả quyết vào thế
giới dân chủ;
- thực hiện hòa giải và
hòa hợp dân tộc thực sự, dứt khoát để động viên mọi khối óc, mọi tấm lòng và mọi
bàn tay cho cố gắng vươn lên và xây dựng một tương lai Việt Nam chung;
- phát triển đất nước
theo mô hình kinh tế thị trường lấy tự do và sáng tạo làm động cơ;
- tản quyền để cho phép
các vùng khai thác tối đa những ưu thế đặc biệt của mình trong một nước Việt
Nam thống nhất đồng thời giảm thiểu chênh lệch giữa các vùng;
- phát huy xã hội dân sự
và thỏa mãn những khát vọng chính đáng của các cộng đồng sắc tộc cũng như tôn
giáo;
- thực hiện thống nhất đất
nước thực sự, nghĩa là trong đồng thuận dân tộc.
Dưới ánh sáng của những yêu cầu
cơ bản đó chúng ta chọn một chế độ chính trị dân chủ đại nghị và tản quyền.
1. Hai thành kiến sai lầm
về chế độ chính trị
Trước
khi thảo luận về một chế độ chính trị hợp tình, hợp lý cho Việt Nam, chúng ta cần
giải tỏa hai thành kiến, cũng là hai lo âu không đúng nhưng rất phổ biến của
người Việt.
1.1. Dân chủ đa nguyên và
ổn định chính trị
Lo âu thứ nhất là một chế
độ đa nguyên và đa đảng có thể gây ra tình trạng phân tán đảng phái, trong đó
không có đảng nào có được đa số để nắm chính quyền và do đó gây ra tình trạng bất
ổn chính trị. Người ta có thể lo sợ rằng chính quyền sẽ thay đổi liên tục tùy
theo những hợp tan của những liên minh tạm bợ.
Lo âu này không có căn cứ,
nó xuất phát từ một hiểu lầm do một tuyên truyền đầu độc mà nhiều người Việt
Nam đã là nạn nhân.
Sự kiện có ít hay nhiều đảng
phái và có một chính đảng được đa số ổn vững trong quốc hội hay không tùy thuộc
chủ yếu ở thể thức đầu phiếu, chứ không phải ở mức độ tự do chính trị. Nói một
cách giản dị: lối đầu phiếu đơn danh và một vòng đưa tới chế độ lưỡng đảng vì
loại bỏ các đảng nhỏ, trong khi lối đầu phiếu theo tỷ lệ đưa tới sự xuất hiện của
nhiều chính đảng.
Bầu đơn danh và một vòng
có nghĩa là mỗi đơn vị bầu cử bầu ra một dân biểu và các ứng cử viên ra tranh cử
với tư cách pháp lý cá nhân, dù có thể mang nhãn hiệu của một chính đảng, ai được
số phiếu cao nhất sẽ đắc cử. Lối bầu cử này có lợi cho các chính đảng lớn, loại
các đảng nhỏ và bảo đảm sự hiện hữu thường trực của một đa số để thành lập và điều
hành chính phủ một cách ổn vững, ngược lại nó không cho phép các khuynh hướng
thiểu số có tiếng nói tại nghị trường. Trên thực tế nó thường đưa tới chế độ lưỡng
đảng. Như vậy lối đầu phiếu đơn danh và một vòng là giải đáp kỹ thuật cho ưu tư
có một chính quyền ổn vững mà không cần giới hạn tự do chính trị về mặt pháp chế.
Bầu theo tỷ lệ có nghĩa
là đầu phiếu chung trên cả nước hay trong mỗi vùng, giữa các chính đảng với
nhau, và số dân biểu đắc cử của mỗi chính đảng sẽ tỷ lệ với số phiếu của mình,
thí dụ đảng được 20% số phiếu thì trên nguyên tắc cũng được 20% đại biểu. Lối đầu
phiếu này rất dân chủ vì cho phép mọi khuynh hướng có tiếng nói và chỗ đứng
trong quốc hội, nhưng ngược lại nó có nguy cơ đưa tới một quốc hội phân tán
trong đó không có đảng nào có đa số đủ để cầm quyền.
Giải pháp tối ưu là một sự
phối hợp giữa hai lối đầu phiếu này để vừa đảm bảo dân chủ vừa đảm bảo sự ổn vững
tương đối của chính quyền. Về mặt kỹ thuật có thể có vô số công thức, kể cả lối
đầu phiếu đơn danh hai vòng với tác dụng kết hợp các đảng có cùng khuynh hướng
trong vòng hai.
Những nhận định này cho
phép ta khẳng định rằng viện lý do ổn định chính trị để giới hạn hoạt động
chính đảng là vô căn cứ. Trong nước Việt Nam tương lai không cần có, và cũng
không thể có, bất cứ một giới hạn nào đối với quyền thành lập và phát triển các
chính đảng.
Cũng cần chấm dứt một sự
lẫn lộn gian trá về ổn định. Ổn định có hai nghĩa.
Nghĩa thứ nhất là ổn định
dân sự, nghĩa là ổn định trong cuộc sống của mỗi công dân, là đảm bảo không bị
bắt bớ, tịch thu tài sản, cấm kinh doanh, không là nạn nhân của những thay đổi
luật pháp đột ngột và thường xuyên, hay những quyết định tùy tiện của chính quyền.
Ổn định này rất cần thiết cho phát triển kinh tế, vì có như thế người dân mới
có thể yên trí để tiên liệu và hoạch định sinh hoạt của mình. Ổn định này đòi hỏi
dân chủ, nhân quyền và nhà nước pháp trị.
Nghĩa thứ hai là ổn định
của tập đoàn cầm quyền, hay nói khác đi là sự kéo dài của một chính quyền với
cùng những người cầm quyền. Sự kéo dài này, nếu không do bầu cử tự do mà là do
một chế độ độc tài bạo ngược, còn rất mâu thuẫn với ổn định dân sự và do đó
hoàn toàn mâu thuẫn với phát triển, bởi vì người dân luôn luôn phải sống trong
sợ sệt, không dám và không thể lập những kế hoạch kinh doanh lâu dài.
Kinh nghiệm cho thấy ổn định
dân sự rất cần cho phát triển, trong khi ổn định của tập đoàn cầm quyền hoàn
toàn không cần thiết, thậm chí còn có ảnh hưởng xấu vì các chính quyền kéo dài
quá lâu gần như chắc chắn đưa tới lạm quyền và tham nhũng. Tại Nhật, từ sau Thế
Chiến II tới nay, ít có chính phủ nào kéo dài được hai năm. Tại Ý, tuổi thọ trung
bình của các chính phủ còn ngắn hơn nhiều. Mặc dầu vậy kinh tế của cả hai nước
này đều phát triển nhanh chóng, họ đều là thành viên của nhóm bảy nước phát triển
nhất. Trong khi các nước có những chính quyền kéo dài như Việt Nam, Cuba, Bắc
Triều Tiên và nhiều nước thuộc Châu Phi và Châu Mỹ La Tinh lại rất trì trệ và lạc
hậu.
Khi
các tập đoàn độc tài -như ban lãnh đạo Đảng Cộng Sản Việt Nam- nói cần phải có ổn
định để phát triển, nhiều người đồng ý với họ vì hiểu đó là ổn định dân sự
trong khi họ thực hiện ổn định theo nghĩa thứ hai, nghĩa là ổn định của tập đoàn
cầm quyền. Đó là một sự gian trá cần được tố giác.
1.2. Thống nhất và tản
quyền
Lo âu thứ hai là phải
chăng tản quyền có thể phương hại tới thống nhất lãnh thổ và tái lập lại tình
trạng sứ quân.
Câu trả lời dứt khoát là
không.
Các vùng không phải là những
quốc gia, tự quản không đồng nghĩa với độc lập. Luật pháp của vùng không thể
mâu thuẫn với luật pháp quốc gia.
Cũng nên có một cái nhìn
lành mạnh hơn về thống nhất, vượt lên trên sự thống nhất hành chính, nặng nề và
bàn giấy. Thống nhất chủ yếu là thống nhất trong lòng người. Khi mỗi người và mỗi
địa phương cảm thấy có chỗ đứng và tiếng nói trong cộng đồng quốc gia trong khi
những nét đặc thù của mình vẫn được tôn trọng thì họ càng cảm thấy hòa nhập vào
quốc gia, và hòa hợp dân tộc càng mạnh thêm. Ngược lại, trong thế giới vừa dồn
dập vừa phức tạp hiện nay và trong một quốc gia với gần một trăm triệu người, một
chính quyền trung ương tập quyền không thể nào định đoạt tất cả, các địa phương
trên thực tế vẫn tự trị, nhưng tự trị một cách bất hợp pháp, nghĩa là luôn luôn
ở trong thế xung đột hợp lý nhưng bất hợp pháp với chính quyền trung ương, và
do đó với cộng đồng quốc gia. Trung ương tập quyền vì vậy đưa tới sứ quân thay
vì thống nhất. Chính vì tác dụng đoàn kết dân tộc của nó mà tản quyền cần được
thực hiện cả trên bình diện quốc gia lẫn trong tổ chức của mỗi vùng.
Tản quyền là xu hướng áp đảo
của thời đại này, và là kết luận của hai thế kỷ thử nghiệm dân chủ trên trái đất.
Điều đáng ngạc nhiên là các dân tộc đã mất một thời gian dài như vậy để khám
phá một sự thật đơn giản: một nội các chỉ có thể gồm một số ít người, và một số
ít người không thể quyết định tất cả cho một quốc gia rộng lớn với số người đông
đảo, sinh sống trên những vùng đất với những điều kiện địa lý và nhân văn khác
nhau.
Tản quyền có những ưu điểm
rõ rệt: nó khuyến khích sinh hoạt chính trị tại các địa phương, nó đem dân chủ
tới mọi nơi với mọi người, nó tránh được những đường dây hành chính dài và phức
tạp cho sinh hoạt thường ngày với hậu quả là sự tập trung quá đáng dân số vào
những thành phố lớn, nó kích thích sinh hoạt văn hóa và báo chí địa phương, nó
cho phép mỗi địa phương chọn lựa công thức sinh hoạt phù hợp nhất với đặc tính
của mình và nhờ đó mà phát triển.
Các vùng nghèo khó sẽ có được
một chính quyền riêng dành tất cả ưu tư cho việc phát triển vùng và đưa vùng
lên ngang tầm phát triển của cả nước, thay vì bị quên lãng bởi một chính quyền
trung ương bận rộn với những vấn đề dồn dập của các vùng đã phát triển và có hoạt
động mạnh. Không ai báo động một cách
thành tâm và chính xác tình trạng khó khăn của một vùng bằng một chính quyền của
vùng mà sứ mạng duy nhất là phát triển vùng.
Tản quyền còn đóng góp
vào sự ổn vững của quốc gia và của dân chủ. Một mặt nó vô hiệu hóa những âm mưu
đảo chính (lật đổ chính quyền trung ương rồi làm gì với các chính quyền địa
phương?). Mặt khác nó tránh các khủng hoảng
đáng lẽ không có ở cấp trung ương, bởi vì vấn đề có thể đặt ra ở từng địa
phương một vào những thời điểm khác nhau. Một ưu điểm vô cùng quan trọng khác của
tản quyền là nó làm giảm bớt xung đột chính trị, bởi vì một đảng có thể thua ở
cấp trung ương nhưng vẫn có thể nắm quyền tại một số địa phương, nơi mà họ được
tín nhiệm. Xung khắc chính quyền - đối lập vì vậy sẽ bớt gay gắt. Trong hoàn cảnh
lịch sử hiện nay của Việt Nam, tản quyền vì vậy tránh được tình trạng được thì được
hết, thua thì thua luôn, và đóng góp tích cực cho hòa giải và hòa hợp dân tộc.
Tản quyền cho phép những
khuynh hướng thiểu số, các tôn giáo và các sắc tộc ít người có trọng lượng
chính trị đáng kể tại những địa phương mà họ hiện diện đông đảo, do đó làm dịu
bớt những tâm trạng bất mãn và các ý đồ ly khai, tự trị.
Một điểm lợi quan trọng
khác của tản quyền là chính nhờ các chính quyền địa phương mà mỗi khi có thay đổi
chính quyền thì những người lên cầm quyền ở trung ương cũng không phải là những
người tập sự mà ít nhất đã có kinh nghiệm ở cấp địa phương.
Tuy nhiên, muốn tản quyền
có nội dung và tác dụng thực sự của nó, các vùng phải có một diện tích và một
dân số khả dĩ có thể tồn tại và phát triển được.
Nước ta hiện nay có trên
90 triệu dân, khi đà gia tăng dân số đã khựng lại, dân số của chúng ta sẽ ổn định
ở một mức độ nào đó chung quanh con số 110 triệu dân. Chúng ta có thể có từ mười
đến mười lăm vùng, mỗi vùng từ năm tới mười lăm triệu người.
Để tránh những phiền phức
về hành chính và nhất là về hộ tịch, các vùng sẽ là sự kết hợp của một số tỉnh
hiện có. Việc tập trung các tỉnh vào một vùng sẽ dựa trên các tiêu chuẩn cấu tạo
sắc tộc, chức năng kinh tế, tài nguyên thiên nhiên và giao thông.
Mỗi vùng sẽ có một nghị
viện riêng được quyền bổ nhiệm chính quyền vùng, ban hành các luật lệ vùng
không mâu thuẫn với hiến pháp và pháp luật quốc gia, biểu quyết mức độ của một
số sắc thuế, biểu quyết ngân sách địa phương.
Chính quyền vùng do nghị
viện địa phương bầu ra để thi hành những chính sách đã được nghị viện địa
phương biểu quyết.
Các vùng không có quyền
có quân đội, không được phát hành tiền tệ riêng, không có đại diện ngoại giao,
không được quyền ký hiệp ước với các nước khác, không được làm chủ các công ty
có mục đích kinh doanh, không được tổ chức những trưng cầu dân ý có mục đích
chính trị. Mọi cuộc bầu cử và trưng cầu dân ý phải được chính quyền trung ương
đồng ý trước và nhìn nhận kết quả sau đó mới có giá trị.
Các vùng không được ký hiệp
ước với nhau. Việc phối hợp giữa các vùng cũng như các vụ việc liên quan đến
nhiều vùng hoặc có liên hệ tới an ninh quốc gia thuộc thẩm quyền của chính quyền
trung ương.
Mỗi công dân có quyền chọn
lựa nơi cư trú trên toàn lãnh thổ. Các vùng không có quyền cấm cản sự nhập cư
vào vùng mà chỉ có quyền giới hạn phạm vi lưu thông của các công dân trong tình
trạng điều tra pháp lý.
Số lượng cảnh sát vùng
không được vượt quá một tỷ lệ, do chính quyền trung ương quy định, so với số cảnh
sát quốc gia hiện diện tại vùng.
Chính quyền trung ương được
quyền ấn định một nội dung tối thiểu cho mỗi trình độ giáo dục. Các bằng cấp cho phép hành nghề tự do phải được
chính quyền trung ương chuẩn nhận.
Các
cơ quan chính quyền tỉnh và dưới cấp tỉnh sẽ do một đạo luật quốc gia quy định
theo nguyên tắc tản quyền.
