Ngọn lửa Hồng Kông và chúng ta (Nguyễn Gia Kiểng)
“…Chúng
ta có rất nhiều điều để học hỏi ở họ nhưng điều quan trọng nhất là đừng
rút ra những kết luận quá vội vã, đừng để cho cây che khuất rừng, đừng
để ngoài mặt che khuất nội dung, đừng tưởng băng đảo chỉ có phần nổi…”
Ngọn lửa Hồng Kông và chúng ta (Nguyễn Gia Kiểng)
Cuộc
xuống đường biểu tình của thanh niên Hồng Kông đã kéo dài hơn hai tuần
và khí thế đã sút giảm. Những dòng này được viết ra khi cảnh sát Hồng
Kông đang giải tỏa những khu vực chiếm đóng. Điều này có thể dự đoán.
Những thanh niên biểu tình đã rất kiên trì nhưng kinh nghiệm cho thấy là
kiên nhẫn không phải là đặc tính của quần chúng và những cuộc biểu tình
nếu không đạt kết quả nhanh chóng sẽ tàn lụi dần vì mệt mỏi. Đó chính
là tính toán của chính quyền Lương Chấn Anh khi bãi bỏ cuộc đối thoại đã
dự trù với đại diện sinh viên. Tuy vậy họ sẽ rất sai lầm nếu nghĩ rằng
mình đã thắng. Ngọn lửa Hồng Kông sẽ còn cháy rất lâu và hơn thế nữa sẽ
còn lan tỏa, vào lục địa Trung Quốc và ra nhiều nơi khác.
Trước
hết hãy nhìn vào tình trạng đặc biệt của Hồng Kông để thấy rõ những khó
khăn của những người dân chủ tại đây và ngưỡng mộ thành quả của họ.
Chính
quyền Hồng Kông tin chắc rằng những cuộc biểu tình này không thể lật đổ
họ và họ có lý. Họ có lực lượng cảnh sát và hậu thuẫn của cả Bắc Kinh
lẫn giới chủ nhân. Thêm vào đó là sự thụ động của một quần chúng không
có thói quen quan tâm đến chính trị. Hồng Kông là một nhượng địa của
người Anh trước khi được trao trả cho Trung Quốc. Một chế độ thuộc địa
chuyển giao cho một chế độ độc tài toàn trị. Nếu có một điều đáng chú ý
trong cuộc chuyển giao này thì đó là người Hồng Kông đã hoàn toàn không
muốn được "trở về nước mẹ". Trái lại họ còn lo âu, nhiều người đã ra đi.
Sự kiện này phản ánh một thay đổi tâm lý của thế giới. Con người ngày
nay khao khát tự do trước hết, đối với họ chẳng thà không có tổ quốc còn
hơn có một tổ quốc hung bạo. Cùng một tâm lý đó đã khiến hàng triệu
thuyền nhân Việt Nam bỏ nước ra đi sau ngày 30-04-1975 bất chấp sóng
gió, công an và hải tặc.
Do
lịch sử của nó Hồng Kông hầu như không có tinh thần quốc gia, liên đới
dân tộc và nhu cầu căn cước, những động cơ cốt lõi của đấu tranh chính
trị. Như một siêu thị, Hồng Kông chỉ có những vấn đề kinh tế chứ không
có những quan tâm chính trị. Một cách giản dị - và dĩ nhiên không đúng
lắm - Hồng Kông cho tới gần đây chủ yếu gồm hai loại người. Loại người
thứ nhất là một nhóm rất nhỏ những tài phiệt rất giàu không cần gì cả vì
đã có tất cả, quan tâm duy nhất của họ là lợi nhuận và họ ủng hộ Bắc
Kinh bởi vì ngày nay trong chế độ cộng sản Trung Quốc "giàu có là vinh
quang" (lời Đặng Tiểu Bình) và tiền cho phép có tất cả. Loại người thứ
hai là khối người nghèo an phận, chiếm tuyệt đại đa số quần chúng, chỉ
có một nguyện ước là được sống yên ổn vì dầu sao mức sống của họ cũng đã
hơn hẳn những người Hoa Lục. Không có nơi nào mà chênh lệch giàu nghèo
lớn như ở Hồng Kông. Sản lượng bình quân trên mỗi đầu người, khoảng
45.000 USD mỗi năm, cao hơn cả Châu Âu và Nhật, nhưng thu nhập của tuyệt
đại đa số người Hồng Kông không được một phần năm (1/5) con số này,
theo một thống kê gần đây, 16% không có nổi một phần mười (1/10). Hệ
thống an sinh xã hội gần như không đáng kể. Hồng Kông chủ yếu là một
trung tâm thương mại và không có những quan tâm chính trị của một dân
tộc. Trong một bối cảnh như vậy, có được một ý thức chính trị đã là khó,
giữ được ý chí đấu tranh còn khó hơn, động viên quần chúng là chuyện
đội đá vá trời. Dù vậy cuộc đấu tranh vì dân chủ của Hồng Kông đã làm
rung động thế giới. Người ta chỉ có thể khâm phục và ngưỡng mộ.
Những người dân chủ Hồng Kông là ai?
Họ
là một thiểu số chỉ mới xuất hiện gần đây khi thành phố thương cảng này
được chuyển giao cho Bắc Kinh và người dân bắt đầu lo sợ rằng chế độ
toàn trị sẽ cướp đi của họ ngay cả những quyền con người cơ bản nhất;
phần lớn thuộc một giai cấp trung lưu hình thành dần dần với thời
gian.Trong các cuộc biểu tình hơn hai tuần qua cũng như trong trong hai
cuộc biểu tình lớn trước đây vào năm 2003 - để phản đối một dự luật hạn
chế quyền tự do ngôn luận và quyền tự do kết hợp- và ngày 01/07 vừa qua
–nhân dịp kỷ niệm 17 năm ngày Hồng Kông được trao trả cho Trung Quốc -
người ta có thể nhận xét hai điều: một là những người biểu tình rất trẻ,
đại bộ phận trưởng thành sau năm 1997; hai là họ không hề trưng một lá
cờ nào, dù là cờ Bắc Kinh hay một cờ nào khác. Họ chỉ bảo vệ những quyền
tự do nền tảng đang bị đe dọa. Cuộc đấu tranh của họ thuần túy vì nhân
quyền. Nó càng có chính nghĩa, nó vượt mọi biên giới và có sức lây lan
sang những nước khác.
Lo
âu của họ hoàn toàn chính đáng. Bắc Kinh quả thật đang muốn "giải
quyết" vấn đề Hồng Kông. Lý do là vì một mặt Hồng Kông không còn trọng
lượng kinh tế như trước nữa - 20% GDP của Trung Quốc năm 1997, 4% năm
2014 - nhưng mặt khác lại ngày càng trở thành một đe dọa cho chế độ cộng
sản Bắc Kinh với những cuộc biểu tình, mít tinh, hội thảo về dân chủ và
nhân quyền, những buổi lễ tưởng niệm các nạn nhân của cuộc thảm sát
Thiên An Môn.
Khi
tiếp thu Hồng Kông, năm 1997, chính quyền Bắc Kinh đã cam kết tôn trọng
nguyên tắc "một nước, hai chế độ" và còn hứa hẹn sẽ còn mở rộng hơn nữa
những quyền tự do sau hai mươi năm, nhưng trên thực tế đã luôn luôn tìm
cách làm ngược lại.
Năm
2002 họ đưa ra một dự luật cấm tiết lộ bí mật quốc gia, cấm các tổ chức
nước ngoài hoạt động tại Hồng Kông và cấm các tổ chức Hồng Kông liên hệ
với các tổ chức bên ngoài. Dự luật này khá mơ hồ để cho phép buộc tội
bất cứ ai và giải tán bất cứ tổ chức nào. Những người dân chủ Hồng Kông
đã phản ứng quyết liệt, với cao điểm là cuộc biểu tình ngày 01/07/2003
qui tụ 500.000 người, buộc Bắc Kinh phải nhượng bộ.
Dự
luật về thể thức bầu đặc khu trưởng từ năm 2017, nguyên nhân của những
cuộc biểu tình trong hơn hai tuần qua, còn nguy hiểm hơn. Nó dự trù rằng
người dân Hồng Kông sẽ chỉ được bầu người đứng đầu chính quyền Hồng
Kông trong số vài ứng cử viên của Đảng Cộng Sản Trung Quốc, theo đúng
phương thức "đảng cử dân bầu" tại lục địa. Nói cách khác Đảng CSTQ sẽ
trực tiếp cai trị Hồng Kông. Sự phản đối của những người dân chủ Hồng
Kông không chỉ chính đáng mà còn bắt buộc. Chính vì thế mà dù thanh niên
có thể mệt mỏi, người dân Hồng Kông có thể bị cản trở trong sinh hoạt
hàng ngày khiến các cuộc biểu tình và chiếm đóng có thể tạm ngừng nhưng
chúng sẽ tái phát. Bởi vì lý do và động cơ của thanh niên Hồng Kông vẫn
còn nguyên vẹn. Đó là không để cho Bắc Kinh nuốt cam kết "nhất quốc
lưỡng chế" và sáp nhập hẳn Hồng Kông. Đó là bảo vệ những quyền con người
cơ bản không thể nhượng bộ vì cần cho mọi con người để có thể sống một
cuộc đời xứng đáng. Thanh niên Hồng Kông không chỉ tranh đấu cho họ và
thực ra cũng không tranh đấu cho một tương lai Hồng Kông vì không hề có
một "căn cước Hồng Kông". Họ đang tranh đấu cho những giá trị phổ cập
cần thiết cho mọi con người và mọi dân tộc. Họ là một đội tiền phong của
một phong trào dân chủ đang dâng lên. Ngọn lửa Hồng Kông vì thế sẽ tràn
vào lục địa Trung Quốc cũng như vào các nước độc tài còn lại tại khu
vực Châu Á – Thái Bình Dương.
Cũng
nên nhìn rõ lý do tranh đấu của thanh niên Hồng Kông. Thực ra khách
quan mà nói Bắc Kinh có lý khi đòi hỏi người cầm đầu Hồng Kông phải được
họ chấp nhận, bởi vì Hồng Kông thuộc Trung Quốc. Nhưng người Hồng Kông
đã phản đối bởi vì chế độ Bắc Kinh là một chế độ cộng sản, một chế độ
chỉ biết có một công thức bầu cử bịp bợm "đảng cử dân bầu". Vấn đề đã
không đặt ra nếu Trung Quốc là một nước dân chủ.
Điều
quan trọng là cần ý thức rằng thanh niên Hồng Kông đã thắng lợi ngay cả
nếu những cuộc biểu tình tạm ngừng dù Bắc Kinh chưa nhượng bộ. Mục đích
chính của họ là để báo động với người Hồng Kông và dư luận thế giới về ý
đồ của Bắc Kinh, mục đích này đã hoàn toàn đạt được.
Một
kết quả cụ thể khác là công thức "một nước, hai chế độ" đã bị lố bích
hóa, nó sẽ không còn thuyết phục được bất cứ một người Đài Loan nào. Ý
chí độc lập từ nay là đồng thuận quốc gia của Đài Loan. Vấn đề thống
nhất với Đài Loan không còn đặt ra nữa. Một tham vọng lớn của Bắc Kinh
đã tiêu tan.
Trước
mắt, dự luật bầu đặc khu trưởng có mọi triển vọng sẽ bị Hội Đồng Lập
Pháp Hồng Kông bác bỏ trong cuộc biểu quyết năm tới bởi vì phe dân chủ
có đủ số phiếu để đánh bại dự luật này nếu biết đoàn kết, và những cuộc
biểu tình vừa qua đã có tác dụng đoàn kết đối lập dân chủ.
Bắc Kinh sẽ ứng xử ra sao?
Đàn
áp đẫm máu như trường hợp Thiên An Môn hai mươi lăm năm trước thì chắc
chắn sẽ bị lên án và trừng phạt, và kinh tế sẽ rất khốn đốn vì Trung
Quốc rất cần thế giới. Hồng Kông cũng sẽ mất hết giá trị của một trung
tâm tài chính và thương mại quốc tế để chỉ còn lại những cao ốc, nhưng
Bắc Kinh đã có quá nhiều cao ốc không người ở.
Nhượng
bộ bằng cách rút lại dư luật hay chấp nhận để dự luật bị Hội Đồng Lập
Pháp Hồng Kông bác bỏ trong năm tới cũng rất khó vì tương đương với chấp
nhận một sự ly khai trên thực tế của Hồng Kông.
Ngay
trong trường hợp thuận lợi nhất cho Bắc Kinh là dự luật sẽ được thông
qua thì từ đây đến đó và sau đó họ sẽ còn tiếp tục gặp một đối lập dân
chủ ngày càng mạnh và tích cực có tất cả mọi triển vọng lôi kéo và động
viên thanh niên trong lục địa.
Đàng
nào Bắc Kinh cũng sẽ rất bối rối. Cái giá phải trả nếu sử dụng bạo lực
sẽ quá lớn nhưng cái giá của sự nhượng bộ cũng rất lớn.
Lời kết xin dành cho Việt Nam
Trong
một thành phố không có cả tinh thần lẫn căn cước dân tộc, cũng thiếu cả
quan tâm chính trị, trí thức và thanh niên Hồng Kông đã tổ chức được
cuộc đấu tranh vì dân chủ trên một qui mô lớn. Chúng ta có rất nhiều
điều để học hỏi ở họ nhưng điều quan trọng nhất là đừng rút ra những kết
luận quá vội vã, đừng để cho cây che khuất rừng, đừng để ngoài mặt che
khuất nội dung, đừng tưởng băng đảo chỉ có phần nổi. Cuộc đấu tranh của
thanh niên Hồng Kông không đột xuất, phong trào Hòa Bình Chiếm Trung
không tự phát và cũng không phải chỉ mới có từ tháng 3/2013. Hoàng Chi
Phương (Joshua Wong) không phải là một thần đồng tự nhiên xuất hiện. Tất
cả nằm trong kịch bản của một cuốc đấu tranh có tổ chức và được chuẩn
bị từ rất lâu rồi, ngay trước khi Hồng Kông được chuyển giao cho Trung
Quốc. Chúng ta có thể tin như vậy khi nhìn cách mà họ tổ chức những cuộc
biểu tình và chiếm đóng, cách mà họ cùng hô những khẩu hiệu, những diễn
văn đã được nói và những tuyên ngôn đã được công bố. Năm 2003 họ đã
động viên được 500.000 người. Hãy thử so sánh với những cuộc biểu tình
tại nước ta. Một bên rầm rộ và đầy khí thế vì có chuẩn bị, có tổ chức và
lãnh đạo, một bên ít người và hỗn độn, vô tổ chức; chỉ giống nhau ở một
điểm là tại Việt Nam cũng như tại Hồng Kông chính quyền đã gửi bọn côn
đồ tới phá đám.
Chúng
ta có nhiều kết luận bổ ích có thể rút ra từ những gì đã và sẽ còn xảy
ra tại Hồng Kông nhưng kết luận quan trọng nhất vẫn là điều mà đáng lẽ
chúng ta phải biết từ lâu rồi: đấu tranh chính trị luôn luôn chỉ có thể
là đấu tranh có tổ chức, và tổ chức chỉ có thể là thành quả của những cố
gắng thông minh và kiên trì trong nhiều năm; động viên quần chúng biểu
tình chỉ là giai đoạn cuối cùng của lộ trình vận động dân chủ.
Như
vậy điều quan trong nhất trong lúc này là xây dựng tổ chức, cả tổ chức
chính trị lẫn tổ chức xã hội dân sự. Phần còn lại chỉ là thứ yếu, hoặc
phù phiếm.
Nguyễn Gia Kiểng
(13/10/2014)